Στην Ελλάδα, το 1979 αρχίζουν οι διαδικασίες για την θεσμοθέτηση της μικτής εκπαίδευσης, η οποία όμως οριστικοποιήθηκε το 1985 (Ν.1566/85), με την τυπική αναγνώριση πως τα αμιγή σχολεία θηλέων και αρρένων, αναπαράγουν την εκπαιδευτική ανισότητα ανάμεσα στα φύλα.
Τα έμφυλα στερεότυπα, τα στερεότυπα δηλαδή των φύλων και των ρόλων τους, εμπεριέχουν διάφορα χαρακτηριστικά για τους τρόπους με τους οποίους τα άτομα σκέφτονται και εκφράζονται, ενεργούν και αισθάνονται ή ντύνονται. Περιέχουν επίσης χαρακτηριστικά για τους ρόλους και το επάγγελμα που ακολουθούν, ανάλογα με το διαχωρισμό τους σε «γυναίκες» και «άνδρες». Ουσιαστικά πρόκειται για προκατασκευασμένες ιδέες ή αναπαραστάσεις που αποδίδουν με απλουστευμένο τρόπο ιδιότητες στα άτομα, ιδιότητες που καθορίζουν τη συμπεριφορά ή τις αντιδράσεις τους, π.χ. «οι άνδρες δεν κλαίνε», ή «τα κορίτσια είναι ευαίσθητα και φιλάρεσκα». Τα στερεότυπα δεν παραμένουν σταθερά ούτε είναι ίδια σε όλο τον κόσμο, αλλάζουν ανάλογα με τις εκάστοτε ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Παρά τις σημαντικές αλλαγές που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια στις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, τα στερεότυπα αυτά εξακολουθούν και σήμερα να υπάρχουν και να επηρεάζουν τις αντιλήψεις των ανθρώπων. Οι στερεότυπες ιδέες για τις «ανδρικές» και τις «γυναικείες» ιδιότητες θεωρούν ότι τα χαρακτηριστικά αυτά των ανθρώπων είναι έμφυτα.
Σχετικές έρευνες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι εκπαιδευτικές πρακτικές επηρεάζουν την ανάπτυξη εκπαιδευτικών ανισοτήτων κατά φύλο και μπορούν να ενθαρρύνουν και να διαιωνίσουν τις προκαταλήψεις για τις έμφυλες διακρίσεις. Στο πρόγραμμα των σχολικών μονάδων η ισότητα των φύλων δεν αποτελεί ξεχωριστή ενότητα μάθησης. Τις τελευταίες δεκαετίες, μέσα από τη συνεργασία Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων ή άλλων κρατικών, έχουν γίνει προσπάθειες παραγωγής βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Υλικό που ταιριάζει αναπτυξιακά στην ηλικία του παιδιού και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από εκπαιδευτικούς των αντίστοιχων βαθμίδων εκπαίδευσης. Ενδεικτικά αναφέρουμε το υλικό που δημιουργήθηκε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, υλικό που περιλαμβάνει θεωρητικές και πρακτικές πληροφορίες που απευθύνεται σε νηπιαγωγούς και καθηγητές∗. Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, το σχολικό έτος 2016-2017, εγκαινίασε τον θεσμό της «Θεματικής Εβδομάδας», με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μελών της σχολικής κοινότητας (μαθητές/τριες, εκπαιδευτικοί, γονείς) σε διάφορα θεματικά πεδία. Ένας από τους άξονες ήταν και το πεδίο «Έμφυλες Ταυτότητες», όπου μπορούσαν να υλοποιηθούν δράσεις σε θέματα αναφορικά με την ισότητα των φύλων, την πρόληψη της βίας με βάση το φύλο, έμφυλα στερεότυπα κ.α. Όμως κανένα από τα παραπάνω δεν εντάσσεται στην υποχρεωτική ώρα διδασκαλίας και η υλοποίησή τους επαφίεται στην θέληση των ευαισθητοποιημένων εκπαιδευτικών. Στο Νηπιαγωγείο οι δράσεις μπορεί να ενσωματωθούν σε ένα σχέδιο εργασίας, στο Δημοτικό Σχολείο στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στην υλοποίηση ενός project.
∗ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής Ψυχολογίας, Τομέας Παιδαγωγικής
Το έργο Fairy Tales προτείνει δράσεις στοχεύοντας στα παιδιά μικρής ηλικίας, στους εκπαιδευτικούς, στους γονείς και στο ευρύ κοινό, για την προώθηση της ισότητας των φύλων, την πρόληψη της έμφυλης βίας. Οι προτεινόμενες πρακτικές μπορούν να ενσωματωθούν στην παιδαγωγική πράξη, να αναδομήσουν τα έμφυλα στερεότυπα, ενώ παράλληλα ενθαρρύνουν τα μικρά παιδιά στην οικοδόμηση υγιών σχέσεων βασισμένες στην εκτίμηση και το σεβασμό. Η καινοτομία του έργου Fairy Tales για την εισαγωγή του θέματος των ίσων ευκαιριών για γυναίκες και άνδρες στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, (προσχολική ηλικία -Νηπιαγωγείο και στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου), είναι ότι χρησιμοποιεί κλασικά παιδικά παραμύθια, δημοφιλή στα παιδιά ηλικίας 5-7 ετών τα οποία αποτελούν παράγοντα στη διαμόρφωση των πεποιθήσεων και των στάσεων τους για τη ζωή.
Οι διδακτικές ενότητες που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο του έργου Fairy Tales, ως εργαλείο ανάπτυξης της κριτικής και δημιουργικής σκέψης, προάγουν την πρόληψη ενάντια στη βία και στις διακρίσεις ως το βασικό μέσο για την προώθηση της ισότητας των φύλων. Στο πλαίσιο του έργου προτείνονται δράσεις που έχουν ως κύρια μηνύματα προς τα παιδιά:
- Οι γυναίκες και οι άνδρες, τα κορίτσια και τα αγόρια είναι εξίσου ικανά και οι γνώσεις τους εξίσου πολύτιμες
- Οι γυναίκες και οι άνδρες, τα κορίτσια και τα αγόρια είναι διαφορετικά, αλλά αυτό είναι λόγος συνεργασίας και όχι ένας λόγος για διακρίσεις
- Κάθε άτομο είναι μοναδικό, διαφορετικό και πολύτιμο!
- Κάθε παιδί είναι μοναδικό, διαφορετικό και πολύτιμο!
- Ο έλεγχος, η υποβολή και η επιβολή του ενός φύλου στο άλλο δεν είναι αποδεκτός και οδηγεί σε βία.
- Είναι σημαντικό για τις γυναίκες και τους άνδρες να συμμετέχουν εξίσου στη φροντίδα του σπιτιού και της οικογένειάς τους και να έχουν ίσο χρόνο για τον εαυτό τους.
- Οι γυναίκες και οι άνδρες πρέπει να αμείβονται εξίσου για την ίδια εργασία.
- Υπάρχουν καλοί και κακοί ξένοι, συμβουλευόμαστε τους γονείς ή πριν τους εμπιστευτούμε.
- Όταν τα κορίτσια και τα αγόρια συμμετέχουν εξίσου στη λήψη αποφάσεων, κανείς τους δεν θα βρεθεί σε μειονεκτική θέση.
- Τα παιδιά, οι γυναίκες και οι άνδρες έχουν το δικαίωμα να ζουν χωρίς βία και να έχουν ίσες ευκαιρίες για την πραγματοποίηση των προσωπικών τους επιθυμιών.
- Τα παιδιά και οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες ομάδες και πιο συχνά γίνονται αντικείμενα βίας και με βάση αυτό το γεγονός απαιτείται ειδική προστασία και υποστήριξη.
Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, και ειδικότερα του Νηπιαγωγείου, την επεξεργασία θεμάτων και την υλοποίηση σχεδίων εργασίας δίνει έμφαση στη συνεργατική μάθηση. Η μεθοδολογία υλοποίησης των δραστηριοτήτων των διδακτικών ενοτήτων του σχεδίου είναι κοντά σε αυτές που χρησιμοποιούνται στα νηπιαγωγεία, τόσο όσον αφορά τη δομή του περιεχομένου, όσο και τη διάρκεια υλοποίησης της δραστηριότητας. Αυτό επιτρέπει και την ομαλή εισαγωγή των δραστηριοτήτων στο πλαίσιο των υπαρχόντων παιδαγωγικών πρακτικών. Η χρήση των παραμυθιών ως βασικό υλικό εργασίας με τα παιδιά, δίνει χώρο στα παιδιά να εκφραστούν μέσα από ένα οικείο περιβάλλον, να αναπτύξουν και να εμπλουτίσουν την ομιλία τους, να επεξεργαστούν τους κοινωνικούς ρόλους των δυο φύλων, να αντιληφθούν στερεοτυπικές ή μη στερεοτυπικές εικόνες, να μιλήσουν για τη βία και την κακοποίηση. Ο συμβολικός χαρακτήρας του παραμυθιού, που συμμετέχει στις δράσεις, παρέχει στο παιδί την απαραίτητη απόσταση από το θέμα συζήτησης, καθώς η δραστηριότητα υλοποιείται χρησιμοποιώντας την ιστορία των χαρακτήρων του παραμυθιού και όχι τις προσωπικές εμπειρίες των παιδιών. Η γνώση οικοδομείται μέσα από την αλληλεπίδραση με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας υγιούς προσωπικότητας κι ενός ενεργού πολίτη αποτελούν δυο από τους βασικούς στόχους της προσχολικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Σημαντικό κομμάτι έργου Fairy Tales, πέρα από την εργασία με τα παιδιά, είναι και η ενεργητική εμπλοκή των νηπιαγωγών και των γονιών. Το έργο προβλέπει την επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση των νηπιαγωγών και των γονιών σε θέματα ισότητας των φύλων, στερεοτύπων και πρόληψη της βίας με βάση το φύλο. Με τον τρόπο αυτό παρέχει μια ολιστική προσέγγιση στο θέμα, καθώς συμπεριλαμβάνει στην υλοποίηση των δράσεων τους κύριους φορείς της κοινωνικοποίησης του παιδιού ως προς το φύλο: την οικογένεια και το Νηπιαγωγείο.
Η εκπαίδευση, ως θεσμός κοινωνικοποίησης του ατόμου, οφείλει να προωθεί και να συμβάλλει στην επίτευξη της ισότητας των φύλων, να ευαισθητοποιεί και να προλαμβάνει τη βία με βάση το φύλο ή τον έμφυλο διαχωρισμό. Οι διδακτικές ενότητες του έργου για την εργασία με παιδιά προσχολικής ηλικίας, ενισχύουν την προσπάθεια των εκπαιδευτικών ή και των γονέων αναφορικά με την οικοδόμηση υγιεινών σχέσεων βασισμένες στην εκτίμηση και το σεβασμό προς το άλλο φύλο, από μικρή ηλικία.
