Το Νηπιαγωγείο αποτελεί τον πρώτο επίσημο φορέα εκπαίδευσης για τα παιδιά. Τα παιδιά φτάνουν στο Νηπιαγωγείου έχοντας ήδη αποκτήσει την ταυτότητα του φύλου τους, μέσα από την οικογένειά τους. Μαζί τους φέρνουν και ορισμένες αντιλήψεις, στερεοτυπικές αντιλήψεις, σχετικά με τους διαφορετικούς ρόλους και τις συμπεριφορές των δύο φύλων και κατά κανόνα τις αναβιώνουν. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, όχι μόνο κατηγοριοποιούν τα άτομα με βάση το φύλο τους αλλά και να αποδίδουν συγκεκριμένα αντικείμενα και δραστηριότητες σε άνδρες ή σε γυναίκες:
- «γυναικεία» αντικείμενα ή δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα ένα μαντήλι, μια φούστα, το πλύσιμο των πιάτων, το μαγείρεμα
- «ανδρικά» αντικείμενα ή δραστηριότητες όπως για παράδειγμα ένα κουστούμι, κάποιο εργαλείο, θέαση ποδοσφαίρου.
Επίσης, διαχωρίζουν και διακρίνουν τα επαγγέλματα σε «γυναικεία» και «ανδρικά», νοσοκόμα – γυναίκα, γιατρός – άνδρας, νηπιαγωγός – γυναίκα, μηχανικός αυτοκινήτων – άνδρας.
Σχετικές έρευνες επίσης δείχνουν ότι όπως οι γονείς, έτσι και οι νηπιαγωγοί -δίχως μάλιστα να συνειδητοποιούν-, αντιμετωπίζουν τα κορίτσια και τα αγόρια με τέτοιο τρόπο, που τα ωθούν να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τα στερεότυπα που είναι κοινωνικώς αποδεκτά για το φύλο τους, στερεότυπα που κουβαλούν και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί. Αυτό μπορεί να συμβεί, ακούσια ή εκούσια, από τον τρόπο που οργανώνουν και διαμορφώνουν χωροταξικά τις περιοχές δραστηριοτήτων στην αίθουσα, την επιλογή της υλικοτεχνικής υποδομής, τη λεκτική ή μη λεκτική επικοινωνία που αναπτύσσουν με τα παιδιά, τους διαφοροποιημένους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιούν για τα αγόρια και τα κορίτσια, την παρακίνηση για επιλογή και ενασχόληση με διαφορετικά παιχνίδια και είδη δραστηριοτήτων που «ταιριάζουν» περισσότερο με το φύλο τους∗.
Το Νηπιαγωγείο, ως φορέας κοινωνικοποίησης του παιδιού, μπορεί να συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ως προς το ρόλο του φύλου με ποικίλους τρόπους και πρακτικές, όπως:
- η ανάθεση διαφορετικών δραστηριοτήτων στα αγόρια και τα κορίτσια ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητές τους και όχι με βάση το φύλο
- η ισότιμη συμμετοχή όλων στην τάξη, είτε πρόκειται για παιχνίδια ρόλων, για παιχνίδια στην αυλή, για τη χρήση του υπολογιστή, είτε για τη συμμετοχή σε δραστηριότητες ρουτίνας, όπως το καθάρισμα και η τακτοποίηση της τάξης
- η ομαδοποίηση των παιδιών κατά την εκπαιδευτική διαδικασία όχι με βάση το φύλο αλλά με βάση τη συνεργασία παιδιών με παρόμοιες ικανότητες κι άλλες φορές με διαφορετικές, ανάλογα με τη στοχοθεσία της ομάδας
- η αλληλεπίδραση της ομάδας των συνομηλίκων σε ισότιμη βάση
- η χρήση βιβλίων απαλλαγμένα από φυλετικά ή άλλα πρότυπα
- η χρήση παιδαγωγικού υλικού βασισμένο σε κοινά ενδιαφέροντα αγοριών και κοριτσιών
- η στελέχωση του με εκπαιδευτικούς και των δυο φύλων. Στην Ελλάδα η παρουσία του άνδρα Νηπιαγωγού είναι σχεδόν αόρατη.
Απαραίτητη είναι λοιπόν η επιμόρφωση, κατάρτιση και ευαισθητοποίηση των εν ενεργεία εκπαιδευτικών, των στελεχών εκπαίδευσης, για τα ζητήματα φύλου και ισότητας, αλλά και η ενθάρρυνση των σχολικών μονάδων για εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης και ενημέρωσης για την ισότητα των φύλων.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας για την προώθηση της ισότητας στην προσχολική ηλικία είναι και οι γονείς. Οι γονείς, ή και τα άλλα μέλη της οικογένειας από πολύ νωρίς δίνουν διαφορετικά παιχνίδια στα αγόρια και στα κορίτσια και ενθαρρύνουν την ενασχόληση με διαφορετικές δραστηριότητες στα δύο φύλα. Απαραίτητη είναι λοιπόν και η ευαισθητοποίηση των γονέων σε θέματα προώθησης της ισότητας και πρόληψη της βίας με βάση το φύλο.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η προώθηση της ισότητας των φύλων δεν είναι ζήτημα που αφορά μόνο τα κορίτσια και τις γυναίκες: αφορά τα αγόρια, τους άνδρες, αλλά και την κοινωνία σε όλες της τις εκφάνσεις και αγγίζει κάθε πτυχή της ζωής μας. Η ισότητα των φύλων μπορεί να γίνει αφετηρία προόδου και δημοκρατίας, μέσω της οικοδόμησης μια ισότιμης συνεργασίας μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, ανδρών και γυναικών. Η πρόληψη ενάντια στη βία με βάση το φύλο και η καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων, μπορεί και πρέπει να ξεκινά από την προσχολική ηλικία, μέσα από παιγνιώδης συνεργατικές διαδικασίες μάθησης. Η χρήση των παραμυθιών θα μπορούσε να είναι ένας από τους τρόπους εισαγωγής και παρουσίασης των πολλών κοινωνικών ρόλων που μπορούν να επιτελέσουν κορίτσια και αγόρια, γυναίκες και άνδρες όταν έχουν ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην εργασία, στον ελεύθερο χρόνο.
Η αντιμετώπιση και αναδόμηση προκαταλήψεων και έμφυλων στερεοτύπων, είναι μία διαδικασία που αφορά όλους, γονείς-εκπαιδευτικούς-κοινωνία. Είναι μια διαδικασία πολυσύνθετη, η οποία οφείλει να ξεκινά από την προσχολική ηλικία και να συνεχίζεται με τη δια βίου μάθηση και εκπαίδευση σε όλες τις ηλικίες.
∗Εισήγηση: Παιδαγωγικές πρακτικές και ταυτότητες φύλου στο Νηπιαγωγείο. Κοτρωνίδου Ιωάννα, Εκπαιδευτικός ΠΕ60, M. Sc. Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ.), 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο, 5-7 Οκτωβρίου 2012
